چین، سازمان ملل و WHO همگی ترجیح می‌دهند پاسخ‌گویی به بعدا، به پس از پایان بحران، موکول شود. آنتونیو گوترش ۱۴ آوریل در بیانیه‌ای گفت: «زمانی که سرانجام این همه‌گیری را پشت‌سر گذاشته باشیم، قاعدتا می‌توانیم به پشت‌سرمان نگاه کنیم تا بفهمیم که این بیماری چطور به وجود آمد و چطور اثرات ویرانگرش را چنین به‌سرعت در سراسر جهان گسترش داد و همه طرف‌های درگیر در برابر این بحران چطور واکنش نشان دادند». وزیر امور خارجه چین هم چند روز بعد در توییتی که نشان از همین احساس داشت، نوشت کشورهای درگیر یک همه‌گیری «باید به عوض متهم‌کردن یا خواستار پاسخ‌گویی یکدیگر شدن، با همبستگی و هماهنگی به یکدیگر کمک کنند». تدروس آدهانوم، رئیس WHO، از بررسی عملکرد سازمانش «در موقع مقتضی» استقبال کرده است ولی تأکید کرد تمرکز ما حالا باید روی متحدماندن، نجات زندگی مردم و متوقف‌کردن کووید‌‌۱۹ باشد.
متوقف‌کردن این همه‌گیری که در حال نابودکردن بیشتر دنیاست، باید اولویت اصلی همه باشد، ولی به‌تأخیرانداختن بررسی مستقلی از واکنش‌های کشورها و واکنش‌های بین‌المللی موجب کُندشدن گسترش این بیماری نخواهد شد. تأخیر در شروع چنین تحقیقی صرفا WHO و دولت‌های عضو آن را از بازخوردی ارزشمند محروم می‌کند، بازخوردی که می‌تواند به آنها کمک کند تا واکنش‌های‌شان را بهبود بخشند و زندگی مردم را نجات دهند. افزون بر این، چشم‌به‌راه شروع تحقیقات‌ ماندن، مانع از همکاری بین‌المللی در G-20 و G-7 و سایر نهادهای جهانی‌ای خواهد شد که اقداماتشان برای توسعه و ارسال منصفانه دارو و واکسن کووید‌۱۹، حذف ممنوعیت‌های صادراتی و سایر اختلال‌ها در زنجیره جهانی تأمین ماسک و سایر تجهیزات حفاظتی شخصی و نهایتا، رشد دوباره اقتصاد جهانی، لازم است. بدون یک بررسی مستقل معتبر چندجانبه، هر دولتی احتمالا تحقیق خودش را سازماندهی می‌کند و همین می‌تواند این همه‌گیری را هرچه‌ بیشتر سیاسی کند و بر تنش‌های بین‌المللی بیفزاید.
پرسش‌های برجای‌مانده
شاید قصد ترامپ از حمله به WHO و چین چیزی جز پرت‌کردن توجهات از واکنش فاجعه‌بار دولتش به این همه‌گیری نباشد، ولی در حرف‌های جمهوری‌خواهان میانه‌رو و حتی معدودی از دموکرات‌ها نیز رگه‌هایی از چنین نقدی وجود دارد. برخی از رهبران خارجی هم تقصیر را در واکنش بین‌المللی به کروناویروس و به‌ویژه، واکنش WHO می‌دانند. معاون نخست‌وزیر ژاپن، تارو آسو، ضمن اینکه آن را رابطه کاملا گرم و صمیمانه این سازمان با پکن توصیف کرد، WHO را «سازمان بهداشت چین» لقب داد. سایر منتقدان ادعا می‌کنند که برخورد WHO با چین، در روزهای نخست شیوع این بیماری، بسیار محتاطانه بوده و این سازمان نتوانسته آن‌چنان که باید، به‌سرعت، جهانیان را از خطر این بیماری مطلع کند. بر سر این ادعاها مجادله و حرف‌وحدیث فراوان است ولی همچنان بر آنها اصرار می‌شود. مثلا استرالیا به ایالات متحده پیوسته و خواستار تحقیقی مستقل درباره خاستگاه‌ها و [نحوه‌] گسترش این ویروس، از جمله عدم‌توفیق سازمان بهداشت جهانی در متوقف‌کردن آن، شده است.
این همه‌گیری اما مسائلی را برملا کرده است که از چین و WHO به‌مراتب فراتر می‌رود. بسیاری از کشورها، ازجمله کشورهای پردرآمدی نظیر ایتالیا، اسپانیا و ایالات متحده، برای [مقابله با] شیوع بیماری‌ای در مقیاس کووید‌‌۱۹، به‌طرز حیرت‌انگیزی اصلا آمادگی نداشتند. مقصر این ناکامی‌ها WHO نیست. عدم‌آمادگی تأسف‌انگیز دولت‌ها و اتخاذ تصمیمات سیاسی و بهداشتی زیان‌بار، ازجمله در تحمیل ممنوعیت‌های مسافرتی بحث‌برانگیز و ممنوعیت صادرات کالاهای پزشکی کمیاب، نقش داشته است. کشورهای ثروتمند به سوی داخل متمایل شده‌اند و بر سر منابع با یکدیگر می‌جنگند و کشورهای فقیر را به حال خود وانهاده‌اند تا خود گلیم‌شان را از آب بیرون بکشند. همچنان‌که سرجمع قربانیان این همه‌گیری در کشورهای متوسط و کم‌درآمد افزایش می‌یابد، کاستی‌های نظام‌های سلامت همگانی ملی و چندجانبه، به‌شکل دردناکی به‌تمامی عیان خواهد شد.
دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی، عوض اینکه اجازه دهند این همه‌گیری موجب جدایی‌شان شود، باید گرد هم جمع شوند تا کروناویروس را مهار کنند و اقتصاد جهانی را دوباره به کار بیندازند. انجام چنین کاری محتاج یک استراتژی سیاسی خواهد بود که هم تقاضاهای فوری حوزه سلامت همگانی برای مبارزه با این همه‌گیری را برآورده کند و هم ارزیابی لازم از این بحران دوران‌ساز در سلامت جهانی را کلید بزند.
پاسخ‌های مفید
یک استراتژی متمرکز باید به این همه‌گیری خاتمه دهد و جهان را برای همه‌گیری بعدی آماده‌تر کند، هم در سطح کشورها و هم در سطح سازمان‌های بین‌المللی. به این منظور، دبیر کل سازمان ملل باید با حمایت سازمان‌های منطقه‌ای مهمی نظیر اتحادیه آفریقا، اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا و اتحادیه اروپا، یک بررسی مقدماتی و مستقل از واکنش‌ها به کووید‌۱۹ راه بیندازد. هدف از این بررسی باید پیداکردن واقعیت‌هایی باشد که بتوانند به ما در مبارزه علیه این بیماری و بیماری‌های آینده کمک کنند.
ثابت شده که انجام ارزیابی‌های مقدماتی حین شیوع‌های قبلی، [در مهار آنها] مؤثر بوده است. عملکرد سازمان بهداشت جهانی در روزهای آغازین شیوع ابولا در سال ۲۰۱۴ در غرب آفریقا فاجعه‌بار بود، ولی دولت‌های عضو آن را به امان خدا رها یا بودجه‌اش را قطع نکردند؛ آنها به‌درستی نتیجه گرفتند باید عملکرد این سازمان در شرایط اضطراری را ارزیابی، اصلاح و تقویت کنند، نه اینکه آن را تضعیف کنند. درحالی‌که ابولا هنوز به سرعت شیوع می‌یافت، دولت‌های عضو این سازمان یک هیئت ارزیابی، متشکل از متخصصان مستقل خارج از این سازمان، تشکیل دادند. این هیئت تمام جنبه‌های واکنش سازمان به شیوع ابولا را، ازجمله رعایت «مقررات بین‌المللی سلامت» (International Health Regulations، معاهده‌ای برای شناسایی همه‌گیری‌ها، جلوگیری و واکنش به آنها) توسط دولت‌های عضو را به‌دقت بررسی کرد.
ارزیابی مقدماتی این هیئت از نحوه واکنش به ابولا، ضرورت یک تجدیدنظر سازمانی عمده را به WHO گوشزد کرد. [در پی آن] این سازمان Health Emergencies Program را تشکیل داد و قابلیت‌های علمی، پزشکی و توانمندی‌های مربوط به سلامت همگانی در پیش‌بینی شیوع‌های جدی بیماری‌های عفونی را تقویت کرد. اگر این اصلاحات نبود واکنش WHO به کووید‌۱۹ به‌مراتب بدتر می‌بود؛ به لطف این تجدیدنظر WHO عملکرد بهتری دارد و حالا به تمام وزارتخانه‌های بهداشت کشورهای عضو، ازطریق دفاتر کشوری، مشاوره می‌دهد و حسب درخواست کشورهای کم‌درآمد برایشان کیت آزمایش، ماسک و تجهیزات دفاعی شخصی تهیه می‌کند. در جایی هم که لازم باشد، برای کمک به مهار این ویروس، این سازمان پزشکان و دانشمندانی به کشورهایی که نظام درمانی ضعیفی دارند، اعزام می‌کند.
ارزیابی مقدماتی از واکنش به همه‌گیری کووید‌۱۹ می‌تواند به سازمان بهداشت جهانی و دولت‌ها کمک کند تا اصلاحات مهم را بی‌درنگ انجام دهند. هرچند به‌سبب نگرانی‌ها درباره استقلال این بررسی، این سازمان باید در کار سازماندهی آن نقشی نداشته باشد. WHO به‌عنوان سازمانی متکی به دولت‌های عضو آن، در ارزیابی واکنش‌های کشورها و علنی‌کردن کاستی‌های‌شان معذوریت‌هایی دارد. به همین دلیل دبیر کل سازمان ملل باید دستور انجام یک بررسی، ازسوی هیئتی عالی‌رتبه و مستقل از متخصصان خارج از آن سازمان، را صادر کند.
آن هیئت باید کارش را در اسرع وقت آغاز کند تا همپای آشکارشدن جنبه‌های مختلف کروناویروس، درس‌ها و اقداماتی را که در مبارزه با کروناویروس مؤثر تشخیص می‌دهد، به اطلاع کشورها و سازمان‌های بین‌المللی برساند. دبیر کل سازمان ملل باید نماینده ویژه‌ای برای کووید‌‌۱۹ منصوب کند تا از کار این هیئت در سطح این سازمان چندجانبه و کشورهای عضو آن حمایت کند. این نماینده ویژه همچنان که با دولت‌ها کار و مشکلات را رفع می‌کند، اطلاعات لازم را فراهم می‌آورد و به آن هیئت مشاوره می‌دهد، باید عوض سازمان بهداشت جهانی به دبیرکل سازمان ملل گزارش دهد. نهایتا، باید یک کمیته مشاوره علمی ویژه با انتشار گزارش‌هایی درباره مسائل فنی از این هیئت پشتیبانی کند.
یک بررسی معتبر و علمی چه‌بسا برای متقاعدکردن تمام دولت‌ها و رهبران‌شان برای اولویت‌دادن مبارزه با کرونا بر تلاش برای کسب برتری سیاسی، کافی نباشد. ولی چنین بررسی‌ای هنوز هم می‌تواند واکنش به همه‌گیری‌ها، چه همه‌گیری کنونی و چه همه‌گیری‌های بعدی، را ارتقا دهد. این بررسی همچنین می‌تواند کشورهایی را که هم‌اکنون به WHO حمله می‌کنند، وادار کند که گفتار تهاجمی‌شان را با پیشنهادهای اصلاحی معتبر همراه کنند. خواندن دست این حمله‌کنندگان شاید نخستین گام به سوی یک رویکرد بین‌المللی جمعی‌تر در برابر کروناویروس باشد. اگر فقط یک‌بار به نوعی کنش جهانی هماهنگ نیاز دشته‌ایم، آن یک‌بار همین حالا است.
* تامس جی. بالیکی مدیر Global Health Program در شورای روابط خارجی و نویسنده کتاب «طاعون‌ها و باطل‌نُمای پیشرفت: چرا دنیا به شیوه‌های نگران‌کننده‌ای سالم‌تر می‌شود».
* دیوید پی. فیدلر عضو امنیت سایبری و بهداشت جهانی در شورای روابط خارجی و استاد میهمان حقوق دانشگاه واشنگتن در سنت‌لوئیس.